یادآوری1؛ رد احتمالات اثباتی پیرامون اخبار من بلغ

بعد از اینکه همه‌ی انظار در مورد مفاد اخبار «من بلغ» بیان شد، ملاحظه فرمودید که هیچ کدام از این انظار قابل قبول نبود و بر هر کدام اشکال یا اشکالاتی وارد شد

یادآوری2؛ نظر مختار پیرامون اخبار من بلغ: این اخبار، دلالت بر تسامح در ثواب یا ثواب تفضلی دارند و لا غیر.

و در مجموع به نظر می‌رسد که این اخبار «من بلغ» همانطوری که قبلاً هم عرض کردیم دلالت بر تسامح در ثواب دارد که حالا این تسامح در ثواب را می‌شود تعبیر به «ثواب تفضّلی» هم کرد که قبلاً این تعبیر را ذکر کردیم. اخبار «من بلغ» دلالت بر این دارد که اگر کسی «بلغه شئ من الثواب فعملَه کان له أجر ذلک»، یعنی و لو اینکه این شخص استحقاق ثواب ندارد، اما مولا به خاطر بزرگی و کرامت خویش این ثواب را به او می‌دهد، اگر کسی این عمل را به عنوان آن ثواب انجام داد شارع متعال این ثواب را به او می‌دهد.

مروری مجدد بر اقوال پیرامون اخبار من بلغ و رد آنه

یادآوری نظر محقق اصفهانی و محقق خراسانی و رد آن و بیان نظر مختار

مرحوم اصفهانی معتقد بود که این روایات در مقام ترغیب به خود عمل است و از این راه خواست استحباب را استفاده کند که آن روز هم عرض کردیم آخوند هم می‌فرماید خود عمل به عنوان خودش مستحب است، اصفهانی هم می‌فرماید عمل مستحب است به عنوان خودش، منتهی آخوند از راه ترتّب ثواب که «کان له اجر ذلک» که مشارٌ إلیه شارع را به عمل زد، و مرحوم اصفهانی از این راه که این اخبار در مقام ترغیب به این عمل است. ما اینجا استظهار کردیم، حالا چون اقوال گذشته رد شده این هم یک حرف برهانی داریم و می‌خواهیم ظاهر روایت را معنا کنیم، می‌گوئیم ظاهر روایات وعده‌ی به این ثواب است، اصلاً‌ کاری به ذات عمل ندارد که آیا این مستحب است یا نه؟ و یا خبری که این را دلالت دارد حجّیت دارد یا نه؟ اصلاً کاری به این جهات ندارد، بلکه اخبار من بلغ فقط در مقام وعده‌ی نسبت به تفضّل ثواب است و ظهورش در همین است،

یادآوری نظر امام خمینی(ره) و رد آن و بیان نظر مختار

بررسی اشکالات وارده بر نظر مشهور پیرامون اخبار من بلغ؛

مهمترین اشکال: تنافی نظر مشهور در ما نحن فیه با مسئله تبعیت احکام از مصالح و مفاسد؛ عرض کردیم یکی از اشکالات مهمی که بر مشهور وارد می‌شود این است که بین آنچه که مشهور در اینجا، در اخبار من بلغ پذیرفته‌اند و آنچه که در باب ملاکات احکام می‌گویند که احکام تابع مصالح و مفاسد است تنافی وجود دارد.اینجا یکی از اشکالاتی که بر مشهور وارد می‌شود این است که لازمه‌ی کلام مشهور این است که هر بدعتی را با یک روایت جعلی و یک روایت ضعیف دروغ انسان بتواند تصحیحش کند طبق کلام مشهور. آیا این اشکال بر مشهور وارد است یا نه؟‌

بررسی یک سؤال: آیا اشکال بر مشهور وارد است؟ جواب: در اخبار من بلغ باید «خیر بودن» و «رجحان عمل» مسلم باشد

جواب این است که در این اخبار من بلغ ما داریم «من بلغه شیءٌ من الثواب فی شیءٍ من الخیر» یعنی رجحان یک عمل باید مسلّم باشد، یک عمل خیر بودن و رجحانش باید مسلّم باشد، حالا ما نمی‌دانیم آیا شارع به اعتبار این «رجحان» و به اعتبار این «خیر» این را مستحب قرار داده یا نه؟

بررسی دو احتمال در کلمه «خیر»؛1. خیر در مقابل شر 2. خیر عمل مقابل شر و نیز عملی که فعلش بر ترکش رجحان دارد

نکته: صرف رجحان یک عمل، ملازمه با استحباب شرعی ندارد، بلکه استحباب، رجحان شدید لازم دارد

کلمه خیر در کدام یک از دو احتمال ظهور دارد؟ ظاهر اخبار من بلغ احتمال دوم است

نکته: اخبار من بلغ فقط شامل آن فعلی می‌شود که خیر بودن و رجحانش برای ما مسلم باشد و لا غیر

بررسی نتیجه نهایی مفاد اخبار من بلغ در ضمن یک سؤال: آیا در عبادیات می توان رجحان را درک کرد؟

حالا آیا این مطلب را در غیر عبادیّات با همین ملاک «فیه رجحانٌ» می‌شود درست کرد؟ آیا در عبادیّات می‌توانیم درک این رجحان را بکنیم؟ این نکته‌ی اصلی است که از آن روز اولی که وارد اخبار من بلغ شدیم می‌خواستیم به این نکته برسیم. اگر یک روایت ضعیفه بگوید که نماز در اینجا مساوی با نماز در مسجد الحرام است، ایا ما می‌توانیم بگوئیم «هذه الصلاة فیها خیرٌ»، از کجا «خیرٌ؟» چون یک طرفش تشریع است، یک طرفش احتمال می‌دهیم که این درست نباشد، حرام باشد اگر کسی «بقصد الورود» بخواهد این کار را انجام بدهد برایمان محرز نیست. «بعنوان المسجدیّة»، کلیّات اینکه هر مسجدی خانه‌ی خداست، ثواب نماز در مسجد چند برابر نماز در خانه است، مسجدی که حالا مؤمنین هم زیاد بروند این عنایات خدا هم در آن مسجد بیشتر می‌شود، اینها جای خودش روشن است، اما آن که فقیه باید حل کند این است، که اگر یک روایت ضعیفی برسد بر اینکه دو رکعت نماز در اینجا به اندازه‌ی دو رکعت نماز در مسجد الحرام است، یا حالا اگر یک روایتی رسید گفت نماز در اینجا بالاتر از نماز در مسجد الحرام است! آیا ما می‌توانیم با اخبار من بلغ حتی روی مبنای مشهور درست کنیم.

نتیجه نهایی مفاد اخبار من بلغ(جواب): بر طبق مبنای مشهور و مبنای مختار: بوسیله اخبار من بلغ نمی توان رجحان و خیر بودن را در عبادیات تصحیح کرد

جلسه آتی بررسی تنبیهات اخبار من بلغ