نتیجه بررسی اصل و عکس قاعده «ما یضمن»

تا اینجا در اين عكس قاعده‌؛ یعنی «ما لا يضمن بصحيحه لا يضمن بفاسده»، ما دو مورد از موارد نقض را بررسي كرديم. يكي در اجاره‌ي فاسد، دوم در عاريه‌ي فاسد. مرحوم شيخ(ره) در مكاسب چند مورد ديگر را هم بيان كرده‌اند. محقق خوئي(قده) در مصباح الفقاهه آن موارد را متعرّض شده‌اند. اما با مطالب مفصلي كه ما حول قاعده و عكس قاعده بيان كرديم، ديگر نيازي به اين نيست كه اين را در اينجا دنبال كنيم. البته اگر يك وقت بخواهيم يك رساله‌اي در همين قاعده «ما يضمن» و «ما لا يضمن» بنويسيم، بايد همه آن موارد را ذكر كنيم. اينجا ما بحث اين قاعده را تمام می‌کنیم و بحمدالله هم در «اصل قاعده» و هم در «عكس قاعده» مباحث خيلي مفصّلي مطرح شد.

جریان قاعده «ما من عام إلا و قد خصّ» در اندک موارد نقض

مباحث مطرح شده در مسأله سیزدهم

يعني ما در طول بحث امسال، و لو در اين يك مسأله هنوز مانده‌ايم، اما چند قاعده‌ي مهم را بررسی کردیم كه اين قواعد در همه‌ي ابواب معاملات جريان دارد و اختصاصی به بيع ندارد. بحمدالله قواعد خيلي خوبي مطرح شد. در بحث «مقبوض به عقد فاسد»، يك اثرش ضمان بود كه بحثش را تمام كرديم. اثر دوّم آن اين است كه تصرّف در اين مال جايز نيست. اثر سوم «وجوب الردّ فوراً» است. بايد فوراً اين مال به مالكش رد شود. اثر چهارم؛ «ضمان در منافع مستوفاة» است، و اثر پنجم؛ «ضمان المثل في المثلي و القيمة في القيمي» است. اين آثاري است كه بايد يكي يكي بقيه را هم مورد بحث قرار دهيم. ما براي «اصل قاعده» هيچ دليلي پيدا نكرديم. براي ادله ضمان دليل داريم، اما دلیلی بر «ما يضمن بصحيحه يضمن بفاسده» نداريم. براي «عكس قاعده» دليل داريم، «اولويت» هست، «الناس مسلطون علي اموالهم» هست، در «ادله‌ي استيمان مالكي» شيخ(ره) هم كه مناقشه كرديم.

تذکر و سفارش استاد محترم نسبت به نوشتن مطالب

كاري كه شما باید انجام دهید؛ اينكه از اول تا آخر مباحث را يك دور بخوانید، يك نتيجه‌گيري كنید كه مجموعاً براي «اصل قاعده» چند دليل اقامه شد و براي عكسش چند دليل اقامه شد؟ كدام دليل مورد قبول و كدام دليل ردّ شد؟ يك جمع‌بندي نهايي كنيد و مجدداً خودتان بايد تحقيقي وارد شويد و كار كنيد. من توصيه مي‌كنم كه حتماً تابستان امسال يك رساله‌ي مفصلي در همين قاعده بنويسيد، اگر عربي بنويسيد مفيد واقع مي‌شود. علاوه بر آن؛ خودتان هم تحقيق كنيد. ببينيد الآن مرحوم شيخ فضل الله نوري(رضوان الله عليه) حدود صد سال پيش شهيد شده، امروزه آدم مي‌داند كه غير از جهات سياسي‌اش، يك مرد خيلي ملايي بوده، يك رساله‌اي در همين مورد دارد قاعده «ما يضمن بصحيحه يضمن بفاسده» و «ما لا يضمن بصحيحه لا يضمن بفاسده». از اين مسأله‌ي نوشتن غفلت نكنيد، وسوسه خيلي سراغ آدم مي‌آيد، انسان وقتي دارد مي‌نويسد مي‌گويد چه فايده دارد؟ ما از آن كتاب به اين كتاب مي‌آوريم؟ به قول يك آقايي كه با روحانيت خيلي مأنوس بود كه از دوستان مرحوم امام(رض) و مرحوم والد ما(ره) بود، خيلي هم انسان شيريني بود، ايشان يك روزي منزل يكي از علما رفته بود،‌ ديده بود در يك اتاقي20 تا كتاب را كنار هم گذاشته‌اند و يكي دارد مي‌خواند و ديگري مي‌نويسد. از اينها سؤال كرد كه داريد چكار مي‌كنيد؟



باز خود والد راحل ما(ره) مي‌فرمودند كه براي من نوشتن عربي به مراتب از نوشتن فارسي آسان‌تر است، با اينكه انشاي فارسي ايشان خيلي قوي بود، ولي مي‌فرمودند كه عربي براي من خيلي آسان‌تر از فارسي است. بعد هم كه از دنيا مي‌روند مي‌بينيد كه اين همه آثارشان باقي مانده و اين همه كتابها هست كه در اختيار مدرسين و فضلاست كه مراجعه مي‌كنند. نوشته يك چيزي است كه انسان را ماندگار مي‌كند. حالا اگر هم چاپ نشود، بالأخره يك زماني مي‌شود كه نوه و نتيجه‌ي شما چاپ مي‌كند، مي‌گويد يك جد ملايي داشتيم اين كتابش را چاپ كنيم. اگر انسان با اخلاص بنويسد باقي مي‌ماند و منتشر مي‌كند و مؤثر هم واقع مي‌شود. لذا حتماً آقايان اين را يك رساله‌اي كنيد و اول سال ديگر اگر ما زنده بوديم و خدمت‌تان رسيديم، رساله‌ها را مي‌خوانم و نكاتش را مورد دقت قرار مي‌دهم.

بحث تصرّف در مقبوض به عقد فاسد