چکیده بحث گذشته

بحث در این بود که يكي از مواردي كه به عنوان نقض بر عكس قاعده ذكر شده؛ «عاريه‌ي فاسد» است. اگر شخص مُحرمي صيدي را از مُحلّي عاريه بگيرد، اين عاريه، عاريه‌ي فاسد است و ارسال و رها كردن اين صيد بر اين مُحرم واجب است و اينجا مسأله‌ي ضمان را مطرح كرده‌اند،‌ گفته‌اند يكي از مصاديق عواري مضمونه(عاريه‌هايي كه در آن ضمان وجود دارد)؛ همين عاريه‌اي است كه مُحرم، صيدي را از مُحلّي عاريه بگيرد.

کلام امام(رض)

بررسی مطلب اول: فساد عاریه

ادله‌ی فساد عاریه

اينجا مجموعاً دو دليل براي فساد عاريه مي‌توان بيان كرد.

دلیل اول

دليل اول؛ آيه‌ي شريفه‌ي 96 از سوره‌ی مائده است كه «حُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبَرِّ ما دُمْتُمْ حُرُما»؛ مادامي كه شما مُحرم هستيد، صيد خشکی بر شما حرام است. نكته‌اي كه اينجا بايد ذكر كنيم اينكه اين «صيد» به معناي «مصيد» است، به چند قرينه، يك قرينه؛ اضافه‌ي به «برّ» است، كه «صيد البر» و قبل از آن هم مي‌گويد «صيد البحر»، يعني آن حيوان برّي و آن حيوان بحري، مراد از «صيد»، معناي مصدري صيد نيست، بلکه آن حيواني است كه صيد مي‌شود. حتي در آيه‌ی قبل دارد «لا تَقْتُلُوا الصَّيْدَ وَ أَنْتُمْ حُرُم»؛ آن صيد هم به معناي «مصيد» است. قبل از اين آيه و در اين آيه، كلمه «صيد» به معناي «مصيد» آمده، يعني آن حيوان صيد شده. آيه مي‌فرمايد اين حيوان صيد شده‌ي برّي(نه بحري) حرام است. اينجا یک احتمال این است که بگوئيم آيه فقط أكل را مي‌گويد، یعنی خوردن اين حيوان صيد شده‌ي برّي بر محرم حرام است. احتمال دوم اين است كه بگوئيم جميع انواع تصرّفات و جميع تقلّبات در اينجا مطرح است، چون آيه نگفته چه چيز مصيد حرام است، و «حذفُ المتعلّق يدلّ علي العموم» .

نقد و بررسی دلیل اوّل

ما قبلاً در بحث مكاسب محرمه در چند سال قبل به مناسبت «حرّمت علیکم المیتة»، اين بحث را مطرح كرديم‌، آنجا اثبات كرديم كه اين قاعده‌ی «حذف المتعلق يدلّ علي العموم» قاعده‌ي صحيحي نيست و أصلاً اساسي ندارد. ممكن است در كتب ادبي هم مطرح شده باشد، به تبع كتب ادبي، در كتب فقهي هم آمده است كه برخي از فقها هم به آن تمسّك كرده‌اند، اما ما اثبات كرديم كه اين قاعده اساسي ندارد. ما الآن در بحث ظهورات الفاظ هستيم. ‌اگر كسي به شما گفت كه اين مدرسه بر شما حرام شد. آیا مي‌گوئيد بناي عقلا بر اين است كه جميع تصرّفات و تقلّبات در اين مدرسه بر شما حرام شده؟ خیر، عقلا چنين بنايي ندارند. عرف مي‌گويد آن فعل ظاهر و مناسب، مدرسه حرام است. در «حرّمت عليكم أمّهاتكم»؛ اين فعل مناسب با «امّهات»؛ نكاح است، پس نكاح ایشان حرام شد.‌ در «أحلّ لكم الطيّبات»؛ يعني خوردن طيبات. در اينجا آن فعل مناسب مطرح است. عرف هم همين را مي‌گويد. و إلا اگر ما بگوئيم كه آيه مي‌گويد «حرّمت علیکم المیتة» يعني جميع آنچه كه ارتباط به ميته دارد، يعني اگر شما ميته را در خانه‌تان هم بگذاريد بايد حرام باشد. آیا وقتی آيه مي‌گويد «حرّمت علیکم المیتة»، از آن استفاده مي‌كنيد كه آوردن ميته در خانه هم حرام است؟ نگاه كردن به ميته هم حرام است؟ نگهداشتن در دست هم حرام است؟!!!