توضیح کلام محقق نائینی(ره)

نقد امام(رض) بر محقق نائینی(ره)

امام رضوان الله علیه دو اشکال بر ایشان وارد کرده‌اند(کتاب البیع،ج1، ص391). اشکال اول؛ این است که جناب نائینی! شما در این قاعده می‌گویید «کلّ عقدٍ یضمن بصحیحه»، این «یضمن بصحیحه» یعنی «یضمن بعد القبض، بعد التلف و بعد الفسخ». این سه عنوان را از کجا آوردید؟ بعبارة أخری؛ از عقد، فسخ عقد را اراده کردید، از عقد، فسخ بعد از قبض و بعد از تلف را اراده کردید و می‌فرمایند «من أغرب المحامل»؛ این توجیه، یک توجیه و تفسیر بسیار بعید از این قاعده است. بعد در آخر هم فرموده‌اند «فطرح دلیلٍ خیرٌ من مثله»؛ اگر انسان یک دلیلی را کنار بگذارد، بهتر از این است که اینطور توجیهاتی برای آن بیاورد. اشکال دوم؛ محقق نائینی(ره) فرمود این قاعده برای موارد ضمان ید ایجاد شده است. ضمان ید در جایی است که قبض، محقق شده باشد. امام(رض) می‌فرماید «تخریص منه؛ لعدم دلیل على الخروج، و لا على‌‌ تأسیسها لما ذکر»؛ این یک حدسی است که محقق نائینی(ره) زده است، ما چه دلیلی داریم بر اینکه مورد قبل القبض از این قانون خارج است؟ طبق کلام محقق نائینی(ره) باید قبل القبض از مورد این قاعده خارج باشد، در حالی که دلیلی نداریم بر اینکه اگر در عقد صحیحی که واقع شده، قبض واقع نشده، بگوئیم اینجا ضمان وجود ندارد یا ضمان المسمی است. و دلیلی نداریم که این قاعده فقط برای ضمان ید تأسیس شده باشد.

امام(رض) می‌فرمایند «فلو کان المراد بتلک القاعدة قاعدة الید، لا معنى‌‌ لتغییر عبارة جامعة صحیحة خالیة من الخلل، بهذه العبارة المجملة المحتاجة إلى التأویل و الحمل»؛ اگر واقعاً مراد از این قاعده، قاعده‌ی «علی الید» بود، ما که «علی الید» را داریم که یک عبارت واضح و روشنی است، دیگر چه نیازی بود که فقها این قاعده «ما یضمن بصحیحه یضمن بفاسده» را بگویند که عبارتی است که نیاز به تأویل و توجیه دارد؟! انصافاً هر دو اشکال بر محقق نائینی(ره) وارد است. ما هر چه دقت کردیم دیدیم اشکال امام(رض) جای تأمل دارد و هر دو اشکال وارد است. کجای قاعده می‌گوید «ما یضمن بصحیحه یضمن بفاسده بعد القبض و بعد التلف و بعد الفسخ»؟ ممکن است محقق نائینی(ره) بگوید أصلاً ضمان عقلایی در مورد تلف است، اگر چیزی تلف نشده باشد، ضمان معنا ندارد؟ ما اگر این را هم از محقق نائینی(ره) قبول کنیم، اما این بعد الفسخ را از کجا آوردید؟ یعنی اگر قبول کنیم در معنای ضمان، تلف وجود دارد و ضمان جایی است که تلف در کار باشد، جایی که تلف در کار نباشد ضمان معنا ندارد، می‌گوئیم سلّمنا، اما «بعد الفسخ» را از کجا آوردید؟ محقق نائینی(ره) باید ضمان المسمی را در عقد صحیح قبل الفسخ برای ما معنا کند.

نقد استاد بر محقق نائینی(ره)