چکیده بحث گذشته

عرض کردیم که محقق ایروانی(قده) سه اشکال بر استدلال شیخ(ره) به این روایات أمه‌ی مبتاعه دارد. اشکال اول را با جواب امام(ض) ذکر کردیم. در بحث دیروز بیان کردیم که «حق استیلاد» یکی از حقوق زوج است و عرض شد که این بحث در فقه خیلی منقح نشده، اما می‌توانیم بگوییم از مجموع ادله استفاده می‌شود که «حق استیلاد» یکی از حقوق شرعی زوج است. بعضی از آقایان راجع به مسأله عزل اشاره کردند که باید با رضایت زوجه باشد، من مراجعه کردم؛ در باب عزل، مشهور فقها اذن زوجه را معتبر نمی‌دانند، بلکه می‌گویند که در زوجه‌ی دائم، مرد می‌تواند عزل کند و إذن زوجه در این معتبر نیست. ولی بعضی نیز این را شرط دانسته‌اند.

دلیل بر حق زوج بودن استیلاد

حالا ما یک دلیلی پیدا کردیم بر اینکه چرا «حق استیلاد» از حقوق زوج است -از آنجا که این مطلبی است که امروزه سؤال هم می‌شود و مورد ابتلاء است، مناسب دیدم مقداری این بحث را توضیح دهم-. اگر مرد و زنی با یکدیگر ازدواج کردند، لقائل أن یقول که مرد حق تمتع را دارد، حق استمتاع را دارد، اما استمتاع ملازمه‌ای با استیلاد ندارد؟ در توضیح مطلب عرض می‌کنیم؛ اگر زن در حین عقد شرط کند که من به شرطی زوجیّت را می‌پذیرم، که از من فرزند نخواهی، به عنوان شرط در ضمن عقد، عدم استیلاد را شرط کند، آیا این شرط، یک شرط فاسد است؟ خود مقتضای عقد این است که مرد از این زن استمتاع ببرد، اگر گفتیم استیلاد از شؤون استمتاع و یکی از فروع استمتاع است، باید بگوئیم شرط، باطل است. برای اینکه این شرط می‌شود شرط مخالف با مقتضای عقد. مثلاً اگر در عقد نکاح، زنی به مردی بگوید که من به شرطی زن تو می‌شوم که از من استمتاع نبری، این شرط باطل است، برای اینکه شرط خلاف مقتضای عقد است. نظیرش این است که در یک معامله‌ای بایع بگوید من این را به تو می‌فروشم به شرطی که تو هیچ استفاده‌ای از این مال نکنی. اگر بایع سلطنت مشتری را به طور کلی از بین ببرد یا بگوید من این را به تو می‌فروشم فقط به شرط اینکه در قم استفاده کنی، در جای دیگری استفاده نکنی، اینها شرطهای باطل است، برای اینکه با مقتضای عقد منافات دارد.

مقتضای عقد؛ سلطنت مطلقه است که با این منافات دارد. و اما در عقد نکاح؛ اگر زن، عدم استمتاع مطلق را شرط کند، این بر خلاف مقتضای عقد است. اما اگر عدم استیلاد را شرط کرد، این شرط صحیحی است که می‌گوید من به شرطی زن تو می‌شوم که از من بچه‌دار نشوی. از صحت این شرط استفاده می‌کنیم که این از شؤون استمتاع نیست، چون اگر از شؤون استمتاع بود، باید این شرط، شرط فاسدی باشد. اینجا می‌خواهیم بگوئیم که مرد یک حقی به نام «حق استیلاد» دارد و اگر در عقد عدم استیلاد شرط شود، چون حق مربوط به مرد است، می‌تواند از این حق صرف نظر کند. اگر سؤال کنید که به چه دلیل، «حق استیلاد» برای مرد است؟ چرا اگر مرد از همسرش خواست بچه‌دار شود، زن شرعاً حق ممانعت را ندارد؟ به نظر ما بهترین دلیلش این است که مشهور فقها در باب عزل می‌گویند عزل زوج جایز است. زوج می‌تواند عزل کند و لو زن هم راضی نباشد. اما همه قائلند به اینکه عزل زوجه جایز نیست. اگر زوجی ماء خودش را در رحم زنی قرار داد، زن حق ندارد بدون اجازه زوج، رحم خودش را از آن ماء خالی کند.  

فرمایش مرحوم سیّد(ره) در عروة

حیطه تسلّط زوج بر زوجه