چکیده بحث گذشته

بحث در این بود که آیا در مقبوض به عقد فاسد، ضمان به صورت مطلق است یا اینکه بین موارد علم و جهل فرق می‌کند؟ عرض کردیم که مرحوم شهید ثانی(قده) در کتاب مسالک فرمود چهار صورت متصوّر است؛ جایی که هر دو(بایع و مشتری) جاهلند. جایی که هر دو عالمند. جایی که بایع، عالم است و مشتری، جاهل است. و جایی که بایع، جاهل و مشتری، عالم است. شهید(ره) گرچه در نهایت فرمود که در همه این صور، ضمان را قبول داریم، اما در بعضی از این صور، مسأله‌ی عدم ضمان مطرح است. جایی که هر دو عالمند، یا بایع، عالم است و مشتری، جاهل، مسأله عدم ضمان مطرح است. و جایی که هر دو جاهلند یا بایع، عالم است و مشتری، جاهل، یعنی عکس این صورت؛ اینجا مسأله‌ی اقدام بر ضمان را مطرح کرد.

بررسی فرمایش شهید ثانی(ره)

نقد استدلال شهید(ره) به «تسلیط بر اتلاف»

کلام مرحوم مراغی(ره)

نقد استاد بر کلام عناوین

جواب ما این است که بین ما نحن فیه و بین مسأله‌ی فضولی فرق وجود دارد. فرقش این است که در مسأله‌ی فضولی، این مشتری می‌داند که دارد پول را به کسی می‌دهد که او استحقاق این را ندارد، اگر مالک هم می‌خواهد پول را اجازه کند، باید به مالک می‌داد تا مال مالک شود. در نتیجه این پولی را که به او می‌دهد، مثل چیزی است که مجانی به او می‌دهد، علی وجه المجّان(بلاعوض) است. اما در ما نحن فیه عوض دارد، من می‌گویم این عوض است و آن هم عوض است، حالا معامله کرده، بعد معلوم شد که معامله باطل است، یا حین المعامله فهمیدیم که این معامله باطل است، اما بنای طرفین بر دفع العوض مجّاناً نیست، بنای طرفین بر معاوضه است، و لو معاوضه‌ی فاسد است، یعنی هر دو قصد این را دارند که این در مقابل این، این عوض از این. پس بین ما نحن فیه و بین مسأله‌ی فضولی، فرق وجود دارد.

نقد استدلال شهید(ره) به «اقدام بر ضمان»

بررسی فرماش مرحوم مراغی(ره)

این دو یا قصد ضمان مسمّی را کرده‌اند، و یا اینکه نسبت به فرض فساد ساکتند، بحیث لم یخطر ببالهما ذلک . می‌فرماید در اینجایی که شما می‌گوئی علی تقدیر الفساد، إقدام نیست، دو صورت بیشتر ندارد؛ یا قصد ضمان مسمی را می‌کنند مطلقا، می‌گویند چه عقد ما فاسد باشد و چه فاسد نباشد، این ضمان معیّن، این عوض معیّن است. و یا اینکه نسبت به صورت فساد، ساکتند، یعنی در فرض فساد، أصلاً بحث ضمان در ذهن اینها نمی‌آید. می‌فرماید «فیکون أصل الاقدام علی الضمان علی کل حال» ؛ همه زحمتی که صاحب العناوین(ره) می‌خواهد بکشد همین است که می‌خواهد بگوید و لو اینها در فرض فساد، بنای بر ضمان نداشته باشند أمّا یا ضمان المسمّی را قصد می‌کنند و یا أصلاً نسبت به صورت فساد، ساکتند. نتیجه‌اش این می‌شود که اصل إقدام علی کلّ حال موجود است.

تبیین کلام مرحوم مراغی(قده)