چکیده بحث گذشته

محقق نائینی(ره) در این مسئله که آیا اعطا من جانب واحد و الاخذ من طرف الاخر، عنوان معاطات دارد یا خیر، فرمودند عنوان معاطات ندارد. استدلال و نقد استدلال ایشان را ملاحظه فرمودید. عمده کلام و استدلال محقق نائینی(ره) این بود که عناوین عقود، عنوان مُنشئات را دارند و مُنشأ، محتاج به آلت انشا است. منشأ نیازمند چیزی است که عرفاً آلیّت داشته باشد و وسیله تحقق آن مُنشأ باشد و وقتی ما به عرف مراجعه می‌کنیم عرف هر فعلی را قابل این که مصداق برای هر عنوانی باشد نمی‌بیند. عرف بعضی از افعال را مصداق می‌داند و برخی را مصداق نمی‌داند. که توضیح کلام ایشان را دیروز عرض کردیم.

فرمایش محقق اصفهانی(ره)

بررسی فرمایش این دو محقق بزرگوار

نظر استاد در تأیید فرمایش محقق نائینی(ره)

به نظر می‌رسد که فرمایش محقق نائینی(ره) در این جهت فرمایش تامی است. یعنی وقتی مسأله سببیت و آلیّت مطرح شد، قبل از تعلق قصد، باید مسأله سببیت و آلیتش محرز باشد، باید یک فعلی آلت، سبب و طریق برای یک معامله‌ای باشد، حالا که سبب برای معامله شد، این قصد هم بعد به آن تعلق پیدا می‌کند و از مصادیق آن معامله می‌شود. تا این قسمت، فرمایش مرحوم نائینی(رض) درست است، یعنی تا اینجا با اصل کلام محقق نائینی(ره) و محقق اصفهانی(ره) موافق هستیم که عناوین قصدیه از افعال تسببی، قبل از اینکه قصد ما بیاید، نیاز دارد که سببش در عالم خارج محقق شود و متعلق قصد واقع شود.

نقد استاد بر محقق نائینی(ره)

امّا نکته این است که محقق نائینی(ره) در مرحله بعد گفت «اعطاء من جانب واحد و الاخذ من الطرف الاخر» از نظر عرف سببیت ندارد. اشکال ما این است که چرا عند العرف آلیّت ندارد؟ وقتی به عرف مراجعه کنید، یک فروشنده جنسش را می‌دهد و مشتری هم می‌گیرد، هنوز مشتری به او پول نداده، فرض کنید می‌خواهد معاطات نسیه‌ای هم انجام دهد، می‌خواهد ده روز دیگر پول را بیاورد، این که الان مغازه‌دار جنس را داد و مشتری هم جنس را گرفت، آیا عند العرف معاطات محقق شده یا نه؟ قطعا محقق شده است.

فرمایش مرحوم شیخ انصاری(ره)

نقد استاد بر فرمایش شیخ(ره)

اولین نکته‌ای که نسبت به کلام مرحوم شیخ(ره) می‌گوییم این است که ما در باب تحقق معامله یا بیع، همین اعتبار عقلایی را لازم داریم. در اعتبار عقلایی، عقلا همانطور که بنا بر قول به ملکیت اعتبار می‌کنند، بدون هیچ فرقی طبق قول به اباحه هم اعتبار می‌کنند. ما باید بگوییم اینجا که من این جنس را دادم و دیگری گرفت، حتی طبق قول به اباحه هم عقلا قطعا اعتبار می‌کنند.

فرمایش مرحوم سید یزدی(ره)

نقد استاد بر فرمایش مرحوم سید(ره)

نتیجه بحث و نظر استاد