خلاصه مطالب گذشته

اما در صورتي كه مكلف و مصلي عالم است، مي‌داند كه «الغصب حرامٌ» و اين مكان هم مكان غصبي است، اين فعلي كه در عالم خارج موجود مي‌شود مبتلا به مبغوضيت للمولا است، و چيزي كه مبتلاي به اين عنوان است و مبغوض براي مولاست، نمي‌تواند مقرب واقع شود. لذا اين عملي كه انجام مي‌دهد، عمل باطلي است.

سه مطلب محقق بروجردي(ره) در اشکال بر آخوند(ره)

در واقع در عبارت ايشان، سه مطلب آمده، كه بايد هر سه، مورد بررسي قرار گيرد.

مطلب اول محقق بروجردي(ره)

بغض جايي است كه بتوان مذمت را مترتب كرد، اينجا شرب خمر، يك مفسده واقعيه دارد، كسي نمي‌تواند اين را منكر شود،‌ چه آدم عاقل اين شرب خمر را انجام دهد و چه آدم ديوانه. اما وقتي آدم عاقل شرب خمر را انجام داد، اين براي مولا مبغوضيت هم دارد و اين مبغوضيت موضوع براي استحقاق عقاب است. مجرد وجود مفسده واقعيه، موضوع براي عقاب و استحقاق عقاب نيست، بلکه جايي كه مبغوض للمولا شد، استحقاق عقاب دارد.
اينجا هم مرحوم آقاي بروجردي(ره) روي همين مبنا فرموده‌اند: اين شخصي كه جاهل يا ناسي است، درست است که، مفسده غصب در اينجا وجود دارد، اما اين فعل عنوان مبغوض براي مولا را پيدا نمي‌كند، چون جاهل يا ناسي است. اما اگر عالم باشد، در فرض علم، اين عمل مبغوض براي مولا مي‌شود، يك عمل خارجي هم بيشتر نيست، و چيزي كه متصف به عنوان مبغوضيت للمولا شده، صلاحيت براي مقربيت ندارد. اين قسمت اول مطلب ايشان بود.

مطلب دوم محقق بروجردي(ره)

در قسمت دوم فرموده‌اند:‌ «و بالجملة سقوط الامر و حصول الامتثال و صحة العمل دائرٌ مدار صلاحية العمل للتقرب و حصول القربة»؛ يعني سقوط امر، امتثال و صحت عمل، دائر مدار صلاحيت عمل براي تقرب و حصول قربت هست. «لا انه مترتبٌ علي المسئلة» اين مترتب بر مسئله يعني بر اين نزاع در باب جواز و عدم جواز، اين حصول و عدم حصول امتثال مترتب نيست.

مطلب سوم محقق بروجردي(ره)

و در مطلب سوم فرموده‌اند: «و علي ذلك، فاستكشاف المشهور الي القول بالامتناع من ذهابهم الي القول بفساد العمل كما استكشفه المصنف في غير محله، فان القائلين بالجواز، قائلون بالفساد ايضاً»، اين كه مرحوم آخوند(ره) از راه اين كه، فقهاء غالباً صلاه در دار غصبي را فاسد مي‌دانند، استكشاف كرده‌اند كه، فقهاء قائل به امتناع هستند، حرف درستي نيست براي اينكه قائلين به جواز، قائلين به فساد هم هستند.

نقد و بررسي مطالب محقق بروجردي(ره) در اشکال بر آخوند(ره)

اشکال به مطلب اول مرحوم بروجردي(ره)

به عبارت اخري اين فعل كه در عالم خارج واقع مي‌شود و فرض كرديم يك وجود واحد بيشتر نيست، اگر اين يك وجود، لونش مبغوضٌ للمولا فقط باشد، نمي‌شود مقرب باشد، اين حرف درست است، در حاليكه مي‌گوييم اين دو لون، عنوان، جهت و حيثيت دارد. از حيثي عنوان مقربيت دارد، و نماز از اين حيث صحيح مي‌شود، از حيث ديگر عنوان مبعديت و مبغوضيت للمولا را دارد. لذا روي هر دو مبنا، اين فرمايش ايشان، فرمايش درستي نيست.

اشکال به مطلب دوم مرحوم بروجردي(ره)

اگر از اين تنزل كنيم، نهايتا اين است كه، در فرض امتناع، بين علم و جهل فرق مي‌گذاريم، اما بالاخره در فرض جواز اجتماع، بين علم و جهل فرقي نگذاشتيم.

اشکال به مطلب سوم مرحوم بروجردي(ره)