مقدمه پنجم: «آيا نزاع در «اجتماع امر و نهي» در جميع اقسام واجب و حرام جريان دارد؟»

همچنين در واجب و حرام عيني، بلااشكال جريان دارد، اما آيا نزاع در واجب و حرام كفايي هم جريان دارد يا نه؟

نظريه مرحوم آخوند(ره): عموميت محل نزاع

در واجب و حرام تخييري هم همينطور، مثالا اگر مولا مكلف كند به صوم و صلاه به نحو تخييري و به مكلف بگويد: يكي از اين دو به نحو تخييري، بر تو واجب است و از طرفي از جلوس در دار و از مجالست مع الاغيار نهي كند، و بگويد: يكي از اين دو به نحو حرام تخييري، بر تو حرام است، حال اگر شخصي داخل منزل نماز خواند و در حين صلاتش مجالست مع الاغيار پيدا كرد،كنار ديگران كه از مجالست با آنها نهي شده بود، نشست و نمازش را خواند، اين نماز به اعتبار صلاه، متعلق براي وجوب، به اعتبار مجالست مع الاغيار، متعلق براي نهي است، پس امر و نهي تخييري هم، در دايره نزاع جريان دارد.

دفع يک توهم توسط مرحوم آخوند(ره)

اين اجمالي از فرمايش مرحوم آخوند(ره) بود که البته عمدتاً بحث را روي وجوب تخييري و حرمت تخييري متمركز فرموده‌اند، براي اينكه بيشتر، اين قسمت هم محل ابتلاء و خلاف و نزاع واقع شده‌است.

نظريه شيخ انصاري و آقاي خوئي(قدس سرهما): عدم جريان نزاع در واجب و حرام تخييري

لذا ايشان فرموده‌اند كه اگر در جايي يك واجب تخييري و يك حرام تخييري داريم، متعلق واجب تخييري جامع و متعلق حرام تخييري جمع است. متعلق ها وقتي جداي از يكديگر شد، ديگر اجتماع امر و نهي در شيء واحد لازم نمي‌آيد، زيرا نمي‌توانيم بگوييم که: يكي از دو خواهر هم متعلق وجوب تخييري و هم حرام تخييري است، براي اينكه حرام به اين فرد تعلق پيدا نكرده، بلکه به جمع تعلق پيدا كرده و اين جمع داراي مفسده است. پس وقتي مولا يك واجب تخييري و يك حرام تخييري را در اينجا مي‌آورد، ديگر اجتماع امر و نهي جريان ندارد.

نقد و بررسي نظريه محقق خوئي(ره)

ايشان در تحقق حرمت در حرام تخييري فرموده‌اند که: حتماً نياز به جمع داريم، يعني هر جا حرامي، حرام تخييري شد، در حقيقت جمع بين آن دو حرام است. اين مناقشه‌اي بود كه نسبت به فرمايش ايشان داشتيم.